Sensorreiniging

Eén ding is zeker, als je digitaal fotografeert met een spiegelreflex of systeemcamera en regelmatig van objectieven wisselt zal je vroeg of laat stofjes op de beeldsensor krijgen. Hoe voorzichtig en hoe snel men ook het objectief wisselt, het is niet te vermijden dat er al eens stof, stuifmeel, vocht, enz. in de camera binnendringt waarvan er een deel ook op de sensor terecht kan komen. Erg vervelend want die stofjes zijn nadien in iedere opname als lichtgrijze tot donkere vlekjes te zien.

Eén of enkele kleine stofjes of spatjes op de sensor zijn voor alleenstaande beelden geen groot probleem want haast alle hedendaagse beeldbewerkingsapps hebben een spotverwijderingsgereedschap aan boord waarmee men meestal vrij makkelijk spotjes uit een beeld kan verwijderen.

Een ander verhaal wordt het bij video en time-lapsefotografie omdat hierbij de spotjes in een massa beelden te zien zijn en dan is het aangewezen om steeds met een kraakpropere sensor te beginnen (1 minuut aan 25 beelden/seconde = 1500 beelden!)

Sommige camerafabrikanten geven bij sommige camera's de mogelijkheid om stofwisdata aan je opnamen toe te voegen, nadien kan je dan met hun beeldbewerkingsapp automatisch de spotjes uit je beelden laten verwijderen (zie de handleiding van je camera).

Voorkomen is beter dan genezen en om je sensor zo proper mogelijk te houden hou je best rekening met volgende;

• Gebruik stofwerende camera- en lensdoppen.
• Alle camera- en lensdoppen kraakproper houden en nooit los in je tas laten rondslingeren. Draai camera- en  lensdop in mekaar als die niet op je camera of objectief zitten (zie afbeelding).
• Objectieven en camera's nooit zonder lensdop opbergen.
• Objectiefvattingen regelmatig reinigen.
• Wanneer je van objectief wisselt de camera eerst uitschakelen, onder spanning is de sensor meer statisch geladen en zal dan meer stof aantrekken. De lensopening van de camera naar beneden houden tijdens wisselen van objectief.
• Objectieven snel wisselen (indien mogelijk uit de wind).
• Fototas nooit open laten staan en de rits sluiten als je er niet meer in nodig bent.
• Fototas indien mogelijk niet op de grond leggen maar hoger. Vlak boven de grond vliegt het meeste stof.
• Maak regelmatig een testopname. Je weet dan of er zich stofjes op de sensor bevinden en waar die zitten.

Sommige fotografen zijn nogal slordig. Als ze hun sensor hebben laten reinigen hoor je hen een tijdje nadien soms klagen dat de sensor toch niet helemaal proper is want er zitten al opnieuw stofjes op. Je mag er haast zeker van zijn dat dit in sommige gevallen aan de fotograaf zelf ligt. Wie geen rekening houdt met bovenstaande regels zal na verloop van tijd heel wat stof in zijn camera hebben verzameld. Wanneer een sensorreinigingsdienst erin slaagt om de sensor helemaal proper te krijgen is het haast onvermijdelijk dat er na het maken van één of meerdere opnamen weer opnieuw spotjes in beeld komen. Het op- en neerklappen van de spiegel veroorzaakt immers luchtturbulenties waardoor stofjes die zich in het camerahuis hebben verzameld zich gaan verplaatsen en op de sensor kunnen neerdwarrelen. Ook zoomobjectieven kunnen door de verschuivende lensgroepen luchtverplaatsingen in het camerahuis veroorzaken! Zo'n sterk bevuilde camera is een groot probleem en de enige goede oplossing is de camera volledig te laten reinigen (?) of ... regelmatig een nieuwe aankopen!

Een droge sensorreiniging waarbij je de sensor niet aanraakt houdt over het algemeen weinig risico in maar wanneer je aan de sensor moet raken moet je voorzichtig te werk gaan want het is een heel delicaat onderdeel.
Wil je de sensor niet zelf reinigen dan kan je deze (tegen betaling) laten reinigen. Uiteraard dient dat met professioneel vakmanschap te gebeuren en daar wringt soms al eens het schoentje. Bovendien is de ene sensor de andere niet want sommige sensors zijn gevoeliger of minder makkelijk te reinigen dan andere. Wie heel veel ervaring heeft en het degelijk aanpakt is Chipclean.nl waar je na de reiniging op een computerscherm het resultaat kan bekijken, ook de sensorkamer wordt standaard mee gereinigd (je kan er ook de autofocus van objectief met camera laten kalibreren).

Men moet duidelijk onderscheid maken tussen 2 soorten stofjes:
Losliggende droge stofjes die men kan verwijderen door middel van een droge reiniging.
Kleverige stofjes die op de sensor 'plakken'. Deze zijn moeilijker te verwijderen en vragen in de meeste gevallen om een natte reiniging.
Sommige nieuwe camera's durven al eens fijne smeeroliedruppeltjes in het rond zwieren die afkomstig zijn van de smering van de mechaniek. Als je pech hebt is het mogelijk dat een deel van die oliedruppeltjes op de sensor terecht komen en die zijn niet makkelijk te verwijderen (komt vooral voor als je de camera tijdens het fotograferen naar boven richt).

In voorgaande hadden we het steeds over stofjes 'op de sensor' maar eigenlijk liggen deze niet op de sensor zelf maar op het laagdoorlaatfilter (Low-pass filter) of ander filter dat voor de sensor zit (zie de afbeelding) en eigenlijk bevinden de stofjes zich dan een eindje voor de sensor. Dat maakt dat de stofjes iets uit focus liggen waardoor ze bij grote diafragma-openingen (f1 tot f8) minder scherp worden afgebeeld en als vage vlekjes in de opnamen te zien zijn. Hoe kleiner de diafragmaopening hoe groter de scherptediepte en dus zullen stofjes bij zeer kleine diafragma-openingen (f16 tot f32) wat duidelijker en scherper worden afgebeeld.

• zet het diafragma van je objectief op f22 (grote scherptediepte)
• camera op diafragmavoorkeuze (Av of A stand)
• ISO 100 - 400
• beeldkwaliteit op JPG fijn of RAW
• belicht 1 stop over
• autofocus uit en objectief op kortste instelafstand (als je bleke lucht fotografeert op oneindig)
• Maak een foto van een egaal licht oppervlak of een bleke lucht. Je kan ook het beeldscherm van je pc of laptop gebruiken als je daarmee een witte of lichte kleur weergeeft (in Photoshop bijvoorbeeld)

Bekijk de gemaakte foto op een groter formaat op je pc (of zoom in op de LCD-display van je camera en scrol door het hele beeld).
Hou er rekening mee dat een stofje in je beeld in 'spiegelbeeld' op de sensor te zien is.
Een stofje dat men rechtsboven in een beeld ziet (op je pc, of in de zoeker of op de display van je camera) zal men linksonder op de sensor zien als je de sensor met een sensorloupe bekijkt (minuscule kleine stofjes op de sensor zijn niet met het blote oog te zien).

Als je de sensor gaat reinigen;

• Werk in een ruimte die zo stofvrij mogelijk is.
• Altijd een volle batterij in de camera plaatsen voor je de sensor gaat reinigen.
• Op je camera altijd de stand sensorreinigen gebruiken (zie het menu van je camera). In deze stand klapt de spiegel op gaat de sluiter open. Nooit in een camera blazen als de sluiter nog toe staat want dan kunnen de uiterst fijne en lichte sluiterlamellen beschadigd raken.
• Let op dat de camera nooit per ongeluk wordt uitgeschakeld terwijl je de sensor reinigt.
• Een goede sensorloupe is erg nuttig en kan je heel wat tijd doen besparen omdat je ermee kan zien waar de stofjes zich precies bevinden.
• Een goede hoofdlamp om je werkzaamheden bij te lichten kan soms erg handig zijn op plaatsen waar niet genoeg licht voorhanden is.

Hieronder in volgorde van toepassing de reinigingsmethoden;

In de camera ingebouwd reinigingssysteem

De laatste generatie spiegelreflexen en systeemcamera's beschikken over een ingebouwd reinigingssysteem om losse droge stofjes van de sensor te verwijderen en dat helpt maar het is geen wondermiddel. Meestal doet de camera automatisch een korte reiniging bij het in- en uitschakelen maar men kan ook handmatig een langere en iets krachtiger reiniging toepassen of men kan handmatig reinigen, de spiegel klapt op en de sluiter opent zodat de sensor vrij komt te zitten en kan gereinigd worden.

Blazen

Sommige droge stofjes zijn niet met het in de camera ingebouwd reinigingssyteem te verwijderen omdat ze door statische lading door de sensor worden aangetrokken en dan is blazen wel een eenvoudige en vrij veilige manier om deze stofjes weg te blazen. Toch wordt blazen niet door iedereen aanbevolen omdat de stofjes zo in je camerahuis terecht kunnen komen. Op zich geen probleem als ze zich daar in een hoekje thuis voelen en van de sensor wegblijven maar er is een kans dat ze toch weer op wandel gaan en dan... ! Als je heel veel pech hebt zou het kunnen dat er door het blazen een stofje tussen het (laagdoorlaat)filter en de sensor terecht komt en dan heb je een groot probleem maar de kans dat dit gebeurt is wel erg klein.

Kies voor een degelijke blazer (zonder kwastje) want er zijn er die kleine partikeltjes rubber durven uitblazen die soms zelfs aan de sensor durven blijven plakken! Een krachtige goede blazer is bijvoorbeeld Giotto's Air Rocket

Wanneer je gaat blazen zorg er dan voor dat er een volle batterij in de camera zit en schakel handmatig reinigen in. Hou dan de camera steeds met de objectiefvatting naar beneden en hou voldoende afstand van de sensor zodat je deze zeker niet kan raken. Kom met het uiteinde van de blazer liefst niet voorbij de objectiefvatting en blaas enkele keren krachtig vanuit vier hoeken op het midden van de sensor.

Stofjes wegnemen met statisch geladen sensorborsteltjes

Als vorige 2 methoden niet helpen kan je proberen om de stofjes op te pikken met een daarvoor geschikt sensorborsteltje. Gebruik geen andere penselen of schildersborstels om de sensor te reinigen!

Eerst de stofjes proberen te lokaliseren (zie 'De sensor testen op stofjes')
Vooraleer te borstelen moet je eerst met een krachtige en zuivere luchtstroom op de borstelhaartjes blazen om die statisch op te laden waardoor ze stofjes kunnen aantrekkken. Dat kan bijvoorbeeld met een krachtige voetpomp of compressor (met droge lucht) maar ook een stofzuiger geeft een krachtige luchtstroom (een spuitbus met lucht wordt afgeraden omdat die onreinheden kan bevatten).

Veeg dan met het sensorborsteltje over sensor daar waar je de stofjes eerder hebt gelokaliseerd.
Indien de sensor niet proper is moet je het borsteltje nogmaals 'opladen' en een tweede poging wagen. Lukt het dan nog niet dan zit je wellicht met klevende stofjes en zal je tot een 'natte reiniging' moeten overgaan.

Men schrijft dat borstelen een heel veilige methode is en dat men met sensorborsteltjes wel 10.000 keer de sensor mag strelen zonder die te beschadigen. Toch moet je opletten dat je bij het vegen over de sensor met de tip van borstelhaartjes niet buiten het sensorvlak komt want dan riskeer je om ergens fijne smeerolie op te pikken en die over de sensor uit te smeren (en ik kan het weten).
Ook bij het inbrengen van het borsteltje moet je uitkijken dat je er de wanden van de sensorkamer niet mee raakt want zo kan je ook vuil oppikken.

Niet vergeten het sensorborsteltje grondig te reinigen indien dat nodig mocht zijn.

Arctic Butterfly, sensorborsteltje op batterijen

De Arctic Butterfly van Visible Dust is een sensorborsteltje dat op batterijen werkt en interessant is om mee te nemen op reis. De borstelhaartjes worden opgeladen door een snelle roterende beweging door middel van een motortje op batterijen.
Nadeel is dat door de snelle draaibeweging sommige borstelhaartjes naar de buitenkant geplooid blijven, wanneer je dan de sensor gaat reinigen kunnen die uitstekende haartjes ergens in het camerahuis mechanische delen raken en vuil oppikken!

Er zijn nog andere droge reinigingsmethoden maar ik vrees dat ze niet altijd perfect werken en dan kan je er al eens mee in de knoei geraken.  Sensor Gel Stick   LensPen 

Sommige stofjes kleven aan de sensor en en zijn niet met de vorige methoden weg te krijgen. Van waar ze komen? Lucht bevat sowieso vocht en vochtige stofjes en bij het wisselen van objectieven kunnen die al eens op de sensor terecht komen. Bij gloednieuwe camera's kunnen er soms zelfs spatjes fijne smeerolie op de sensor terecht komen (gebeurt meestal als je omhoog naar de lucht fotografeert).

Om kleverige stofjes op een veilige manier te verwijderen heb je sensorswabs en een geschikte reinigingsvloeistof nodig. Wat reinigingsvloeistof betreft mag je niet zomaar gelijk wat gebruiken. Eclipse van Photographic Solutions wordt meest aanbevolen maar bevat methanol en is dus ontvlambaar waardoor men het niet op vliegtuigreizen in de hand- of hoofdbagage kan meenemen maar er zijn methanolvrije alternatieven, zie de links onder 'Reinigingsproducten' of doe navraag bij de fabrikant of fotohandelaar. Gebruik steeds heel degelijke sensorswabs voor de breedte van je sensor, bijvoorbeeld Alpha Premium Sensor Cleaning Swabs (hier helaas moeilijk te verkrijgen) of Visible Dust Ultra MXD-100 VSwabs (deze laatste hebben hardere hoekjes aan beide uiteinden van de swab en zijn niet geschikt voor gevoelige sensors of bij twijfel)

Vooraleer een natte reinigingsmethode op de sensor van je camera toe te passen kan je deze techniek best eerst inoefenen en uittesten op een objectieffilter bijvoorbeeld. Daarop voer je precies uit wat je nadien op je camerasensor van plan bent te doen zodat je het reinigende effect van swab met vloeistof op voorhand al eens grondig kan beoordelen.

Afhankelijk van de breedte van de swab doe je enkele druppels reinigingsvloeistof op de swab. De swab moet over het hele raakvlak vochtig zijn. Het is best dat swab vochtig is maar niet te kletsnat, desnoods even wachten om een beetje vocht te laten verdampen.
Hou de swab schuin en wrijf met een lichte druk op de swab rechtlijnig in één beweging over de hele sensor. Is de sensor nog niet proper neem dan een nieuwe swab en ga nog eens in de andere richting over de sensor. Zie het video instructiefilmpje voor de enige juiste manier van een natte sensorreiniging met een swab.
Maak zeker nooit draaibewegingen met een swab op de sensor!

Het kan zeker geen kwaad om bij een camera die al een tijdje in gebruik is ook de sensorkamer eens te reinigen met  daarvoor geschikte swabs en reinigingsvloeistof.